O co chodzi?
Wszyscy już przywykli do segregacji papieru, szkła, metalu i plastiku. Papier wrzucaliśmy do niebieskich pojemników, szkło do zielonych, a plastik i metal do żółtych pojemników. Teraz dojdzie nowy brązowy pojemnik na bioodpady czyli trawę, liście, rozdrobnione gałęzie, pozostałości roślinne, kwiaty, resztki kwiatów ciętych i doniczkowych, resztki żywności (bez mięsa i kości), obierki z owoców i warzyw, przeterminowane owoce i warzywa, skorupki jaj, fusy po kawie i herbacie.
Odpady zielone
Pamiętaj, że od 2018 roku odpady zielone odbieramy wyłącznie z pojemników. Nadmiar odpadów można przewozić do PSZOK znanych w Poznaniu jako Gratowiska.


Dlaczego?
Obowiązek selektywnej zbiórki bioodpadów wynika z art. 11 i 22 dyrektywy UE 2008/98/WE. Nakłada ona na państwa członkowskie zobowiązanie do wysegregowania ze strumienia odpadów komunalnych, aż 50 procent masy odpadów. Ten poziom należy osiągnąć do roku 2020. By temu wyzwaniu podołać, polski rząd wprowadził poprawki do naszego prawa i w lipcu roku 2017 zaczęło obowiązywać nowe rozporządzenie, na temat frakcji odpadów do selektywnej zbiórki na terenie całego kraju.
Kiedy?
W aglomeracji poznańskiej, na ternie działania ZM GOAP, obowiązkowe zbieranie bioodpadów jako osobnej frakcji, rozpocznie się od 1 stycznia 2018. Wówczas zaczną również obowiązywać nowe umowy na odbiór i transport, w których uwzględniono odbiór bioodpadów z brązowych pojemników. Warto jednak już wcześniej zaopatrzyć się w taki specjalistyczny pojemnik.
Gdzie?
Selektywna zbiórka odpadów jest prowadzona we wszystkich krajach Unii Europejskiej. W krajach takich jak Szwecja już od ponad 20 lat. W Niemczech całkowity zakaz składowania jakichkolwiek odpadów komunalnych wprowadzono w 2005 roku. Dziś Niemcy odzyskują do ponownego wykorzystania blisko 70 procent odpadów komunalnych. Podobnie jest w Wielkiej Brytanii, Irlandii, Holandii, Belgii czy Francji. Wszędzie tam zbiera się osobno bioodpady.
Kto?
Obowiązek segregowania i zakupu specjalistycznego pojemnika do segregacji bioodpadów należy do właściela bądź administratora nieruchomości. Tak wynika z prawa miejscowego. Poniżej wyjaśniamy jakie kroki należy podjąć w praktyce.Co powinienem zrobić?
Co wrzucamy do brązowego pojemnika?

Mięso

Kości

Kamienie

Ziemia

Popiół

Odchody zwierzęce
Czy to będzie śmierdzieć?

Choć bioodpady będą ulegały rozkładowi to jednak dzięki konstrukcji specjalnego brązowego pojemnika nie przewidujemy, by miały one jakoś wyjątkowo śmierdzieć. Pojemnik ma podwójne dno i kratkę, przez którą mogą spływać płyny. To oraz system wietrzenia sprawią, że składowane w pojemniku odpady będą się osuszać zamiast gnić i nie będą wydzielać odorów. Dziś wszystkie te bioodpady wrzucamy do pojemników na odpady zmieszane i nie ma z tego jakiegoś specjalnego fetoru. Co więcej nic nie stoi na przeszkodzie byśmy - tak jak Niemcy - gromadzili bioodpady w domu a następnie wrzucali je do brązowego pojemnika. W ten sposób jest wygodniej i szansa na wydzielanie nieprzyjemnych zapachów jest minimalizowana. Zatem śmierdzieć nie powinno.

Jaki pojemnik kupić?
Na zdjęciu obok prezentujemy przykładowy pojemnik na bioodpady. Powinien on odpowiadać polskim normom – EN 840-1, E-840-2, E840-3 oraz posiadać atest PZH o braku negatywnego wpływu na użytkowników. Pojemnik musi być w kolorze brązowym a tworzywo, z którego będzie wykonany musi być odporne na działanie promieniowania UV, niskich i wysokich temperatur oraz uszkodzeń mechanicznych. Taki pojemnik musi też posiadać zintegrowane drugie dno w postaci kratki – rusztu trwale złączonego z pojemnikiem w celu odsączenia odcieku z pojemnika; ruszt powinien być uchylny. Ruszt musi być tak zamocowany, aby nie wypadał przy wysypywaniu ani myciu, a jednocześnie jego wychylenie ma umożliwić umycie spodniej części rusztu. Pojemnik musi też posiadać otwory wentylacyjne po bokach (o średnicy nie mniejszej niż 4 mm i nie większej niż 6 mm) równomiernie na całej powierzchni z wyłączeniem misy odciekowej.
Co się z tym dalej dzieje?

Bioodpady jadą do biokompostowni
Bioodpady z brązowych pojemników są zbierane przez specjalne śmieciarki i wywożone do Biokompostowni. Tam trafiają do bioreaktorów gdzie wsad szczepi się bakteriami wspomagającymi rozkład biologiczny. W jego wyniku wewnątrz bioreaktora wydziela się gaz - metan.
Powstaje energia
Gaz poprzez odpowiednią instalację jest pompowany do turbin produkujących energię elektryczną. Jego spalanie napędza turbiny. Część wyprodukowanej energii jest zużywana na potrzeby samej biokompostowni, dzięki czemu jest ona samowystarczalna energetycznie. Nadwyżka jest sprzedawana do sieci.
Powstaje nawóz
Z wsadu do bioreaktora, po jego zgazowaniu pozostaje masa, z której wytwarza się pełnowartościowy kompost. Można go używać jako nawozu do użyźniania gleby w rolnictwie, ogrodnictwie czy zagospodarowaniu zielenią nieużytków.
Często zadawane pytania
Czy pojemnik może być biały lub innego koloru niż brązowy?
Pojemnik na bioodpady musi być koloru brązowego i to najlepiej w odcieniach RAL 8002, 8024, 8025. Musi tez być oznaczony napisem BIO. Reguluje to rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 grudnia 2016 roku, w sprawie szczegółowego sposobu selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów.Mieszkam we własnym domu z ogrodem, czy mogę nie kupować nowego kubła?
Jest taka możliwość ale pod warunkiem, że zorganizujesz u siebie na posesji kompostownik i będziesz całość odpadów zielonych i bioodpadów w sposób prawidłowy kompostować. Musisz też zgłosić posiadanie takiego kompostownika do ZM GOAP.Mieszkam w zabudowie wielorodzinnej (w bloku lub kamienicy)
Mieszkasz w bloku spółdzielczym, TBS-ie czy w domu wielorodzinnym zarządzanym przez wspólnotę mieszkaniową, a może w miejskiej kamienicy lub bloku komunalnym. Zapytaj swojego administratora czy wie, że w przypadku deklarowania selektywnej zbiórki odpadów od stycznia 2018 na nieruchomości powinien pojawić się nowy, brązowy pojemnik na bioodpady. U siebie w mieszkaniu będziesz musiał także segregować odpady, a dodatkowo od stycznia odpady BIO. Pamiętaj, że za każdym razem gdy twój pojemnik na odpady BIO zapełni się, odpady należy wrzucić do brązowego pojemnika.
Jesteś właścicielem nieruchomości jednorodzinnej, masz zadeklarowaną selektywną zbiórkę odpadów. Na nieruchomości znajdują się tereny zielone, których pielęgnacja powoduje powstawanie odpadów zielonych
Możesz zagospodarować odpady zielone oraz odpady BIO w przydomowym kompostowniku. Jeżeli więc posiadasz kompostownik zagospodaruj tam swoje odpady BIO wraz z odpadami zielonymi. Pamiętaj tylko, że posiadany przez Ciebie kompostownik należy zgłosić do GOAP zgodnie z Regulaminem. Jeżeli chcesz oddawać odpady BIO oraz odpady zielone do GOAP, należy wyposażyć się w brązowy pojemnik i tam gromadzić odpady przeznaczone do odbioru przez Wykonawcę GOAP zgodnie z harmonogramem. Pamiętaj jednak, że jeżeli w pojemniku znajdą się inne odpady to Wykonawca ma prawo odmówić ich odbioru i będzie to traktowane jako łamanie zasad selektywnej zbiórki odpadów obowiązującej zgodnie z prawem miejscowym na terenie Związku i zgłoszone do nas. Istnieje także możliwość oddania nadmiaru odpadów zielonych, które nie mieszą się w pojemniku do PSZOK. Szczegółowe informacje na stronie www.goap.org.pl Jeżeli nie wyrażasz chęci do samodzielnego oddania nadmiaru odpadów do PSZOK, możesz zawsze wynająć firmę na własny koszt, która odbierze od Ciebie nadmiar odpadów zielonych i zagospodaruje zgodnie z prawem.
Jesteś właścicielem nieruchomości jednorodzinnej, nie masz zadeklarowanej selektywnej zbiórki odpadów. Na nieruchomości znajdują się tereny zielone, których pielęgnacja powoduje powstawanie odpadów zielonych
Możesz zagospodarować odpady zielone w przydomowym kompostowniku. Jeżeli więc posiadasz kompostownik zagospodaruj tam swoje odpady zielone. Pamiętaj tylko, że posiadany przez Ciebie kompostownik należy zgłosić do GOAP zgodnie z Regulaminem. Jeżeli chcesz oddawać odpady zielone do GOAP, należy wyposażyć się w brązowy pojemnik na bioodpady i tam gromadzić odpady przeznaczone do odbioru przez Wykonawcę GOAP zgodnie z harmonogramem. Pamiętaj jednak, że jeżeli w pojemniku znajdą się inne odpady to Wykonawca ma prawo odmówić ich odbioru. Istnieje także możliwość oddania nadmiaru odpadów zielonych które nie mieszą się w pojemniku do PSZOK. Szczegółowe informacje na stronie www.goap.org.pl Jeżeli nie wyrażasz chęci do samodzielnego oddania nadmiaru odpadów do PSZOK, możesz zawsze wynająć firmę na własny koszt, która odbierze od Ciebie nadmiar odpadów zielonych i zagospodaruje zgodnie z prawem.
Jesteś właścicielem nieruchomości jednorodzinnej, masz zadeklarowaną selektywną zbiórkę odpadów i na nieruchomości nie znajdują się tereny zielone, których pielęgnacja powodowałby powstawanie tych odpadów, to pamiętaj że musisz wysegregować odpady BIO z odpadów zmieszanych ponieważ podlegają one selektywnej zbiórce odpadów
Możesz zagospodarować odpady BIO w przydomowym kompostowniku. Jeżeli więc posiadasz kompostownika zagospodaruj tam swoje bioodpady. Pamiętaj tylko, że posiadany przez Ciebie kompostownik należy zgłosić do GOAP zgodnie z Regulaminem. Jeżeli chcesz oddawać odpady BIO do GOAP, należy wyposażyć się w brązowy pojemnik i tam gromadzić odpady przeznaczone do odbioru przez Wykonawcę GOAP zgodnie z harmonogramem. Pamiętaj jednak, że jeżeli w pojemniku znajdą się inne odpady to Wykonawca ma prawo odmówić ich odbioru i będzie to traktowane jako łamanie zasad selektywnej zbiórki odpadów obowiązującej zgodnie z prawem miejscowym na terenie Związku i zgłoszone do nas. Istnieje także możliwość oddania nadmiaru odpadów, które nie mieszą się w pojemniku do PSZOK. Szczegółowe informacje na stronie www.goap.org.pl Jeżeli nie wyrażasz chęci do samodzielnego oddania nadmiaru odpadów do PSZOK, możesz zawsze wynająć firmę na własny koszt, która odbierze od Ciebie nadmiar odpadów i zagospodaruje zgodnie z prawem.
Jesteś właścicielem nieruchomości jednorodzinnej, nie masz zadeklarowanej selektywnej zbiórki odpadów. Na nieruchomości nie znajdują się tereny zielone, których pielęgnacja powoduje powstawanie odpadów zielonych
Nic nie trzeba robić.
Jesteś zarządcą nieruchomości wielorodzinnej (np. Zarząd Spółdzielni, Wspólnota), masz zadeklarowaną selektywną zbiórkę odpadów. Na nieruchomości znajdują się tereny zielone, których pielęgnacja powoduje powstawanie odpadów zielonych
Jeżeli chcesz oddawać odpady BIO oraz odpady zielone do GOAP, należy wyposażyć się nieruchomość w odpowiednie brązowe pojemniki i tam gromadzić odpady zielone oraz BIO przeznaczone do odbioru przez Wykonawcę GOAP zgodnie z harmonogramem. Pamiętaj jednak, że jeżeli w pojemnikach przeznaczonych do zbiórki ww. odpadów znajdą się inne odpady to Wykonawca ma prawo odmówić ich odbioru i będzie to traktowane jako łamanie zasad selektywnej zbiórki odpadów obowiązującej zgodnie z prawem miejscowym na terenie Związku i zgłoszone do nas. Przypominamy także, że ilość odpadów zielonych odbieranych przez Wykonawców GOAP w ramach wnoszonej opłaty jest limitowana. Szczegółowe informacje wskazane są aktach prawa miejscowego. Istnieje także możliwość oddania nadmiaru odpadów zielonych, które nie mieszą się w pojemnikach do PSZOK. Szczegółowe informacje na stronie www.goap.org.pl Jeżeli nie wyrażasz chęci do samodzielnego oddania nadmiaru odpadów do PSZOK, możesz zawsze wynająć firmę na własny koszt, która odbierze od Ciebie nadmiar odpadów zielonych i zagospodaruje zgodnie z prawem.
Jesteś zarządcą nieruchomości wielorodzinnej (np. Zarząd Spółdzielni, Wspólnota), nie masz zadeklarowanej selektywnej zbiórki odpadów. Na nieruchomości znajdują się tereny zielone, których pielęgnacja powoduje powstawanie odpadów zielonych
Jeżeli chcesz oddawać odpady zielone do GOAP, należy wyposażyć się w brązowe pojemniki na odpady zielone i tam gromadzić odpady przeznaczone do odbioru przez Wykonawcę GOAP zgodnie z harmonogramem. Pamiętaj jednak, że jeżeli w pojemniku znajdą się inne odpady to Wykonawca ma prawo odmówić ich odbioru. Przypominamy także, że ilość odpadów zielonych odbieranych przez Wykonawców GOAP w ramach wnoszonej opłaty jest limitowana. Szczegółowe informacje wskazane są aktach prawa miejscowego. Istnieje także możliwość oddania nadmiaru odpadów zielonych które nie mieszą się w pojemniku do PSZOK. Szczegółowe informacje na stronie www.goap.org.pl Jeżeli nie wyrażasz chęci do samodzielnego oddania nadmiaru odpadów do PSZOK, możesz zawsze wynająć firmę na własny koszt, która odbierze od Ciebie nadmiar odpadów zielonych i zagospodaruje zgodnie z prawem.
Jesteś zarządcą nieruchomości wielorodzinnej (np. Zarząd Spółdzielni, Wspólnota), masz zadeklarowaną selektywną zbiórkę odpadów. Na nieruchomości nie znajdują się tereny zielone, których pielęgnacja powoduje powstawanie odpadów zielonych
Deklarując selektywną zbiórkę zobowiązujesz się wysegregować i oddawać odpady BIO do GOAP. W związku z tym należy wyposażyć nieruchomość w odpowiednie brązowe pojemniki i tam gromadzić odpady BIO przeznaczone do odbioru przez Wykonawcę GOAP zgodnie z harmonogramem. Pamiętaj jednak, że jeżeli w pojemnikach przeznaczonych do zbiórki ww. odpadów znajdą się inne odpady to Wykonawca ma prawo odmówić ich odbioru i będzie to traktowane jako łamanie zasad selektywnej zbiórki odpadów obowiązującej zgodnie z prawem miejscowym na terenie Związku i zgłoszone do nas. Szczegółowe informacje wskazane są aktach prawa miejscowego. Istnieje także możliwość oddania nadmiaru odpadów, które nie mieszą się w pojemnikach do PSZOK. Szczegółowe informacje na stronie www.goap.org.pl Jeżeli nie wyrażasz chęci do samodzielnego oddania nadmiaru odpadów do PSZOK, które nie mieszczą się pojemnikach, możesz zawsze wynająć firmę na własny koszt, która odbierze od Ciebie nadmiar odpadów i zagospodaruje zgodnie z prawem.
Jesteś zarządcą nieruchomości wielorodzinnej (np. Zarząd Spółdzielni, Wspólnota), nie masz zadeklarowanej selektywnej zbiórki odpadów. Na nieruchomości nie znajdują się tereny zielone, których pielęgnacja powoduje powstawanie odpadów zielonych
Nic nie trzeba robić.
Jesteś właścicielem lub zarządcą nieruchomości niezamieszkałej np. sklep, biuro lub punkt usługowy i nie masz zadeklarowanej selektywnej zbiórki odpadów, więc nie ma konieczności segregowania odpadów. Na nieruchomości znajdują tereny zielone
Jeżeli chcesz oddawać odpady zielone do GOAP, należy wyposażyć się w brązowe pojemniki na odpady zielone i tam gromadzić odpady przeznaczone do odbioru przez Wykonawcę GOAP zgodnie z harmonogramem. Pamiętaj jednak, że jeżeli w pojemniku znajdą się inne odpady to Wykonawca ma prawo odmówić ich odbioru. Przypominamy także, że ilość odpadów zielonych odbieranych przez Wykonawców GOAP w ramach wnoszonej opłaty jest limitowana. Szczegółowe informacje wskazane są aktach prawa miejscowego. Istnieje także możliwość oddania nadmiaru odpadów zielonych, które nie mieszą się w pojemniku do PSZOK, przy uwzględnieniu obowiązującego limitu w aktach prawa miejscowego. Szczegółowe informacje na stronie www.goap.org.pl Jeżeli nie wyrażasz chęci do samodzielnego oddania nadmiaru odpadów do PSZOK, możesz zawsze wynająć firmę na własny koszt, która odbierze od Ciebie nadmiar odpadów zielonych i zagospodaruje zgodnie z prawem.
Jesteś właścicielem lub zarządcą nieruchomości niezamieszkałej np. sklep, biuro lub punkt usługowy i nie masz zadeklarowanej selektywnej zbiórki odpadów, więc nie ma konieczności segregowania odpadów. Na nieruchomości znajdują tereny zielone
Jeżeli chcesz oddawać odpady zielone do GOAP, należy wyposażyć się w brązowe pojemniki na odpady zielone i tam gromadzić odpady przeznaczone do odbioru przez Wykonawcę GOAP zgodnie z harmonogramem. Pamiętaj jednak, że jeżeli w pojemniku znajdą się inne odpady to Wykonawca ma prawo odmówić ich odbioru. Przypominamy także, że ilość odpadów zielonych odbieranych przez Wykonawców GOAP w ramach wnoszonej opłaty jest limitowana. Szczegółowe informacje wskazane są aktach prawa miejscowego. Istnieje także możliwość oddania nadmiaru odpadów zielonych, które nie mieszą się w pojemniku do PSZOK, przy uwzględnieniu obowiązującego limitu w aktach prawa miejscowego. Szczegółowe informacje na stronie www.goap.org.pl Jeżeli nie wyrażasz chęci do samodzielnego oddania nadmiaru odpadów do PSZOK, możesz zawsze wynająć firmę na własny koszt, która odbierze od Ciebie nadmiar odpadów zielonych i zagospodaruje zgodnie z prawem.
Jesteś właścicielem lub zarządcą nieruchomości niezamieszkałej np. sklep, biuro lub punkt usługowy i masz zadeklarowaną selektywną zbiórką odpadów więc masz konieczność segregacji odpadów. Na nieruchomości nie znajdują tereny zielone
Deklarując selektywną zbiórkę zobowiązujesz się oddawać odpady BIO do GOAP. W związku z tym należy wyposażyć nieruchomość w odpowiednie brązowe pojemniki i tam gromadzić odpady BIO przeznaczone do odbioru przez Wykonawcę GOAP zgodnie z harmonogramem. Pamiętaj jednak, że jeżeli w pojemnikach przeznaczonych do zbiórki ww. odpadów znajdą się inne odpady to Wykonawca ma prawo odmówić ich odbioru i będzie to traktowane jako łamanie zasad selektywnej zbiórki odpadów obowiązującej zgodnie z prawem miejscowym na terenie Związku i zgłoszone do nas. Szczegółowe informacje wskazane są aktach prawa miejscowego.
Jesteś właścicielem lub zarządcą nieruchomości niezamieszkałej np. sklep, biuro lub punkt usługowy i nie masz zadeklarowanej selektywnej zbiórki odpadów, więc nie ma konieczności segregowania odpadów. Na nieruchomości nie znajdują tereny zielone
Nic nie trzeba robić.
Jestem działkowcem
Zapytaj zarząd swoich Rodzinnych Ogrodów Działkowych jaki system segregacji odpadów istnieje w twoim ROD. Obojętnie czy segregujecie papier, szkło i plastiki czy wszystkie odpady trafiają do czarnego pojemnika na odpady zmieszane, jeżeli nie kompostujesz odpadów zielonych powinieneś wyrzucać je do wspólnego brązowego pojemnika wystawionego na działkach. Pamiętaj jednak, że odbiór odpadów zielonych z ROD jest limitowany.
Zarządzasz ogródkami działkowymi (ROD) i masz zadeklarowaną selektywną zbiórką odpadów
Zarządco ROD deklarując selektywną zbiórkę odpadów zobowiązujesz się oddawać odpady BIO do GOAP. Dodatkowo chcąc oddawać do GOAP odpady zielone, również na te odpady należy zakupić odpowiednie pojemniki, zgodne z wymaganiami Regulaminu. W związku z tym należy wyposażyć nieruchomość w odpowiednie brązowe pojemniki i tam gromadzić odpady BIO oraz odpady zielone przeznaczone do odbioru przez Wykonawcę GOAP zgodnie z harmonogramem. Pamiętaj jednak, że jeżeli w pojemnikach przeznaczonych do zbiórki ww. odpadów znajdą się inne odpady to Wykonawca ma prawo odmówić ich odbioru i będzie to traktowane jako łamanie zasad selektywnej zbiórki odpadów obowiązującej zgodnie z prawem miejscowym na terenie Związku i zgłoszone do nas. Przypominamy także, że ilość odpadów zielonych odbieranych przez Wykonawców GOAP w ramach wnoszonej opłaty jest limitowana. Szczegółowe informacje wskazane są aktach prawa miejscowego. Istnieje także możliwość oddania nadmiaru odpadów, które nie mieszą się w pojemniku do PSZOK, przy uwzględnieniu obowiązującego limitu w aktach prawa miejscowego. Szczegółowe informacje na stronie www.goap.org.pl Jeżeli nie wyrażasz chęci do samodzielnego oddania nadmiaru odpadów do PSZOK bądź masz ich ponadnormatywną ilość, która nie podlega pod odbiór GOAP, możesz zawsze wynająć firmę na własny koszt, która odbierze od Ciebie nadmiar odpadów zielonych i zagospodaruje zgodnie z prawem. Masz też także obowiązek poinformowania wszystkich użytkowników działek jak funkcjonuje system oraz jak i gdzie powinni oni wyrzucać odpady.
Zarządzasz ogródkami działkowymi (ROD) i nie masz zadeklarowanej selektywnej zbiórki odpadów
Zarządco ROD jeżeli chcesz oddawać odpady zielone do GOAP, należy wyposażyć się w brązowe pojemniki na odpady zielone i tam gromadzić odpady przeznaczone do odbioru przez Wykonawcę GOAP zgodnie z harmonogramem. Pamiętaj jednak, że jeżeli w pojemniku znajdą się inne odpady to Wykonawca ma prawo odmówić ich odbioru. Przypominamy także, że ilość odpadów zielonych odbieranych przez Wykonawców GOAP w ramach wnoszonej opłaty jest limitowana. Szczegółowe informacje wskazane są aktach prawa miejscowego. Istnieje także możliwość oddania nadmiaru odpadów zielonych, które nie mieszą się w pojemniku do PSZOK, przy uwzględnieniu obowiązującego limitu w aktach prawa miejscowego. Szczegółowe informacje na stronie www.goap.org.pl Jeżeli nie wyrażasz chęci do samodzielnego oddania nadmiaru odpadów do PSZOK bądź masz ich ponadnormatywną ilość, która nie podlega pod odbiór GOAP, możesz zawsze wynająć firmę na własny koszt, która odbierze od Ciebie nadmiar odpadów zielonych i zagospodaruje zgodnie z prawem. Masz też także obowiązek poinformowania wszystkich użytkowników działek jak funkcjonuje system oraz jak i gdzie powinni oni wyrzucać odpady.